دکتر سیامک همت پور
متخصص ارتودنسی

امروزه بسیاری از کودکان از بیماری هایی جان به در می برند که پیش از این لاعلاج و مهلک بوده اند. آمارها حاکی از آن است که در حدود ده تا پانزده درصد از کودکان زیر شانزده سال به بیماری های مزمن و طولانی مدت دچارند. ممکن است متخصصین ارتودنسی با کودکانی برخورد کنند که دارای بیماری های قلبی مادرزادی، اختلالات خونی یا در حال بهبود از بیماری های بدخیم باشند. بیماری های مزمن چالش های بزرگی را به کودک و خانواده اش تحمیل می کنند که دارای پیامد های احساسی، اجتماعی و عملکردی بسیاری هستند. کودکان و نوجوانانی که دارای بیماری های مزمن می باشند، علاوه بر فشارهای معمول، استرس روانی بی مانند مضاعفی را تجربه می کنند. داشتن تصوری از خود به عنوان فردی سالم برای کودکان مواجه با بیماری های مزمن و خاص ضروری است تا بتوانند در فعالیت های مدرسه و بعد از آن موفق ظاهر شوند. متاسفانه پرورش اعتماد به نفس در این کودکان می تواند با مشکلاتی همراه باشد. اطفال مبتلا به بیماری های خاص ممکن است در محیط های اجتماعی مورد تمسخر قرار گرفته، مورد قلدری و یا حتی طرد شدن قرار گیرند. مطالعات نشان می دهند که اصلاح ناهنجاری های دهان و دندان و ارتودنسی می تواند اعتماد به نفس کودکان را بالا ببرد. فرض اینکه کودکان با بیماری های خاص نیز می توانند از این خاصیت ارتودنسی بهره ببرند منطقی به نظر می رسد.

متخصصان ارتودنسی در موارد خاص با بیمارانی دارای شرایط زیر روبه رو می شوند: :

1. ارتودنسی در کودکان مبتلا به بیماری های قلبی
2. ارتودنسی در کودکان مبتلا به ناهنجاری های خونی
3. ارتودنسی در کودکان مبتلا به سرطان خون
4. ارتودنسی در کودکان مبتلا به دیابت
5. ارتودنسی در کودکان مبتلا به نارسایی کلیه
6. ارتودنسی در کودکان مبتلا به کیست های فیبروزیک
7. ارتودنسی در کودکان مبتلا به آرتریت روماتویید نوجوانان

مطالعات انجام شده در مورد پیشگیری از نارسایی های قلبی که در بریتانیا و آمریکا منتشر شده است، درمان های ارتودنسی و مرتب کردن دندان ها را خطری جدی تلقی نمی کند. با این وجود نگرانی هایی در مورد نیاز به پیشگیری های آنتی بیوتیکی در زمان اندازه کردن و برداشتن بندهای ارتودنسی وجود دارد. گفته می شود که در میان تمام مراحل ارتودنسی، تنظیم بندها و برداشتن آنها بیشترین صدمه را به حاشیه لثه ها می زند.

برخی از بیماری های قلبی مانند التهاب اندوکاردیوم با اینکه نادرند، می توانند مهلک باشند. با وجود درمان های ضد میکروبی نتیجه این بیماری عوارض جانبی حاد و حتی در مواردی فوت بیمار است. گزارش هایی در سال 1991 از سوابق دو بیمار کودک با نواقص قلبی مادرزادی وجود دارد که به التهاب اندوکاردیوم مبتلا شده اند. در هر دو بیمار تنها درمان مربوط به دهان و دندان انجام شده در دوره شش ماهه پیش از ابتلا به بیماری، استفاداه از دستگاه های ارتودنسی بوده است. در مورد دیگری در سال 1993 بیمار مبتلا به التهاب اندوکاردیوم تنها دو هفته پس از تعویض کش های ارتودنسی به بیمارستان مراجعه کرده است. با وجود موارد گزارش شده مشابه دیگر، در هیچ کدام از آن ها شواهدی محکم مبنی بر رابطه ارتودنسی با ابتلا به بیماری وجود ندارد. در مقاله ای جدید این نتیجه گرفته شده است که احتمال اینکه درمان ارتودنسی منجر به التهاب اندوکاردیوم باکتریایی شود آنقدر پایین است که نیاز به پیشگیری از آنتی بیوتیک، به غیر از هنگام کشیدن دندان، سوال برانگیز خواهد بود.

بیماران دارای اختلالات خونی خفیف، معمولا در طول درمان ارتودنسی دارای مشکل نمی شوند اما اختلالات شدید می توانند مشکلاتی را به وجود بیاورند. علاوه بر بیماری هموفیلی که در حدود یک نفر از هر ده هزار مرد را دچار مشکل می کند، تعدادی از ناهنجاری های انعقادی مادرزادی هستند که در اثر کمبود شاخصه های لخته شدن خون به وجود می آیند. شیوع ناهنجاری های دهان و دندان در بیماران دارای اختلالات خونی مشابه افراد معمولیست اما بیماران مبتلا به هموفیلی و دیگر بیماری های خونی مرتبط برای درمان ارتودنسی نیازمند توجه در دو مورد خاص هستند: خطر عفونت ویروسی و خطر خونریزی. بیماران هموفیلی به دلیل تزریق خون همواره در معرض خطر عفونت های ویروسی قرار دارند. با وجود اینکه در سالهای اخیر خون اهدایی مورد آزمایش قرار گرفته و اهدا کنندگان غربال می شوند، اما همچنان بیماری هایی همانند هپاتیت امکان انتقال را پیدا می کنند. در مورد دوم باید گفت که کودکان در طول درمان ارتودنسی زیاد در خطر خونریزی نیستند، مگر آنکه نیاز به جراحی یا کشیدن دندان داشته باشند. در این موارد معمولا بیمار مبتلا به اختلال خونی باید در بیمارستان بستری شده و فاکتور های خونی از دست رفته را جبران کند. نکاتی که متخصص ارتودنسی در درمان این بیماران باید رعایت کند، به اختصار توضیح داده می شود.

1. بهتر است که پیش از رخ دادن خونریزی از آن جلوگیری شود. رعایت همه جانبه بهداشت دهان و دندان می تواند به دستیابی به این هدف کمک کند.
تحریک مزمن دستگاه ارتودنسی می تواند باعث خونریزی شود به همین دلیل باید تلاش بسیاری کرد تا از هر گونه تحریک لثه و مخاط ها جلوگیری شود.
2. باید به جای لیگاتورهای سیمی از مدول های الاستومریک استفاده کرد که ریسک بریده شدن سطح مخاط را بسیار پایین می آورند. در هنگام قرار دادن و برداشتن سیم های قوسی باید نهایت دقت را به خرج داد.
3. طول درمان ارتودنسی برای بیماران دارای اختلالات خونی باید به دقت در نظر گرفته شود زیرا با طولانی شدن درمان احتمال به وجود آمدن مشکل و پیچیدگی نیز بیشتر می شود.

نزدیک به هفتاد درصد کودکانی که مبتلا به بیماری های بدخیم تشخیص داده می شوند، بیش از پنج سال از زمان تشخیص زنده می مانند و بسیاری نیز بهبود یافته و مدت بسیار طولانی تری را زندگی می کنند. شیمی درمانی درمان پایه ای بیماری های بدخیم است که در صورت لزوم با جراحی و رادیوگرافی تکمیل می شود. سی درصد ازکودکان مبتلا به بیماری های بدخیم دچار سرطان خون هستند. اما این بیماری چگونه بر ارتودنسی بیمار تاثیر می گذارد؟ در حدود ده درصد بیماران مبتلا به سرطان خون از آسیب های دهان و گلو شکایت دارند. متخصص ارتودنسی با مشاهده لک روی لثه، درد یا تورم، کمرنگ شدن مخاط، التهاب گلو و مشکلات دیگر و قابل مشاهده نبودن عوامل ایجاد کننده باید بیمار را به پزشک ارجاع دهد. البته در بیشتر موارد متخصص ارتودنسی با بیمارانی مواجه می شود که بیماریشان تشخیص داده شده است. بیمارانی که از درمان شیمی درمانی استفاده می کنند، احتمال ابتلا به عفونت بالایی دارند. در بسیاری از موارد بافت دهان و دندان های در حال رشد به رادیوگرافی حساس هستند. شیمی درمانی که بر کودکان دارای سرطان خون اعمال می شود، معمولا ناهنجاری هایی مانند رویش غیر طبیعی دندان، آسیب به مینای دندان و کوتاه شدن ریشه را سبب می شوند. شدت این ناهنجاری ها به مرحله رشد دندان و میزان اشعه دریافتی بستگی دارد.

متخصص ارتودنسی باید دائما با پزشک متخصص بیمار سرطانی در ارتباط باشد. به دلیل اینکه درمان ارتودنسی تقریبا همیشه روشی انتخابی است، بهتر است که تا زمان بهبود بیمار به تعویق انداخته شود. اگر در جریان درمان بیمار دچار عفونت شود به سرعت باید برای درمان آن اقدام کرد. اگر در میانه درمان ارتودنسی بیمار به سرطان مبتلا شود، متخصص ارتودنسی باید نسبت به احساسات بیمار و خانواده اش آگاه باشد زیرا زمان تشخیص بیماری بسیار استرس زاست. در هنگام تصمیم گیری برای اقدامات درمانی بعدی، متخصص ارتودنسی باید به یاد داشته باشد که شیمی درمانی قوی که در برخی موارد همراه با رادیوتراپی است، توان احیای غشای مخاط را کاهش می دهد. نتیجه چنین وضعیتی این است که در بیماران تحت شیمی درمانی تحریک کوچکی از دستگاه ارتودنسی می تواند باعث زخمی شدید شود.

دیابت در کودکان دارای دو فرم کلی است: دیابت وابسته به انسولین (دیابت نوع یک یا دیابت جوانان) ، دیابت غیر وابسته به انسولین (دیابت نوع دو). با اینکه دیابت می تواند در هر سنی رخ بدهد، دیابت نوع یک که بیمار در آن نیاز به تزریق انسولین دارد، در بیشتر موارد در سنین ده تا دوازده سالگی رخ می دهد. دیابت نوع دوم معمولا در افراد میانسال رخ می دهد. متخصص ارتودنسی باید به علائم بیماری دیابت آگاه باشد زیرا این بیماری می تواند باعث مشکلاتی در لثه شود. گر چه همه انواع دیابت به طور مساوی ریسک به حساب نمی آیند.

ملاحظات درمانی در کودکان بیمار دیابتی

1. باید از درمان ارتودنسی در بیماران مبتلا به دیابت نوع اول که تحت کنترل در نیامده است، خودداری کرد زیرا این افراد مساعد ابتلا به بیماری های پریودنتال هستند.
2. حتی در افرادی که دیابتشان تحت کنترل در آمده است، التهاب لثه بیشتری مشاهده می شود که احتمالا به دلیل اختلال عملکرد نوتروفیل های خون است. در طول درمان متخصص ارتودنسی باید تغییرات وضعیت پریودنتال بیمار را به دقت تحت نظر داشته باشد.
3. معاینه بیمار مبتلا به دیابت باید صبح ها پس از تزریق انسولین بیمار و خوردن صبحانه ای معمولی انجام شود. همچنین باید شرایط درمان از قبیل احتمال التهاب در هنگام استفاده از دستگاه ارتودنسی به خوبی برای بیمار شرح داده شود.